Stawnje wěcej sensibelnych, gódnotnych wěcow w našom žywjenju se z pśez gronidło šćitanymi kontami online šćita – lubosćinske listy, akty pacientow, bankowe konta a wěcej. Websedła pśizjawjeńske metody wužywaju, aby te gódnotne wěcy šćitali. Gaž nichten njamóžo se pla wašogo konta pśizjawiś, njamóžo waše mejlki cytaś abo pjenjeze z wašogo bankowego konta pśepokazaś. Kak měli my naše pśizjawjenja šćitaś, gaž smy naše žywjenja online žywe?
Zespominanje
- Wužywajśo pśipadne gronidła, a wužywajśo druge gronidło za kužde sedło
- Źiwajśo na wěstotne signale wobglědowaka a buźćo njedowěriwy
- Cyńśo swóje wótegrona na wěstotne pšašanja tak mócne ako swóje gronidła
- Wužywajśo zastojnik gronidłow, aby napóranje a składowanje gronidłow wólažcył
- Wužywajśo „dwójofaktorowu awtentifikaciju“, źožkuli móžośo
Gronidła se śěžko maju
Nejwěcej pśizjawjenjow se źinsa pśez gronidło šćita. Jolic napadowaŕ móžo wašo gronidło dostaś, změjo pśistup k wašomu kontoju a móžo wšykno cyniś, což wy móžośo z tym kontom cyniś. Jolic se pótakem pšašaśo, kak wěste wašo konto jo, dejał wy napšawdu wó tom pśemysliś, kak wěste wašo gronidło jo. A to groni, až musyśo wó wšych rozdźělnych móžnosćach pśemysliś, z kótarymiž napadowaŕ pśistup k wašomu kontowemu gronidłoju ma:
- Wiźi, až jo z njeskoděrowanym websedłom wužywaśo
- Wugódajo jo
- Kšadnjo dataju, kótaraž wašo gronidło wopśimujo
- Wužywa gronidłowe wótnowjenje, aby jo slědk stajił
- Zawjedujo was, až jomu jo dawaśo
Aby swójo pśizjawjenje šćitał, musyśo tak wjele z tych rizikow zajźowaś, jolic móžno. Kužde riziko dajo se hynac reducěrowaś.
Pytajśo pytko w swójom wobglědowaku
Jo lažko, napadowarjam zawoboraś, wašo gronidło kšadnuś, gaž se pla njeskoděrowanego websedła pśizjawjaśo: Pśemsylśo se dwójcy, nježli až swójo gronidło zapodawaśo, jolic w adresowem pólu pytkowy symbol njewiźiśo:
Pytko wóznamjenijo, až websedło, kótarež wužywaśo, jo skoděrowane, až njeby nichten, kótaryž wašo pśeglědowanje w seśi wobglědujo (na pśikład druga wósoba w zjawnem WLAN-hotspośe), mógał wašo gronidło wiźeś. Firefox buźo wopytowaś, was warnowaś, gaž cośo swójo gronidło na njeskoděrowanem sedle zapódaś.
Waš wobglědowak was teke wó tom informěrujo, kak dowěrygódne sedła su, aby was pśed kšadnjenim datow šćitał. Z drugego boka, gaž wopytujośo se k websedłoju woglědaś, kótarež jo ako sedło znate, kótarež daty kšadnu, Firefox (a kuždy wětšy wobglědowak) warnowanje na połnej wobrazowce pokažo – Źiwajśo na to a pśemysliśo se dwójcy, lěc to sedło wužywaśo!
Generelnje jo nejlěpše zašćitowanje pśeśiwo kšadnjenjeju datow, až tomu njedowěrijośo, což dostawaśo, lěc se w mejlce, tekstowej powěsći abo na telefonje zjewijo. Woglědajśo se k sedłoju direktnje, město togo aby wy se na to spušćił, což jo wam něchten pósłał. Jolic wam na pśikład mejlka k wěsć dajo, až maśo swójo gronidło za PayPal slědk stajiś, njeklikniśo na wótkaz. Zapódajśo město togo paypal.com. Jolic banka zazwónijo, zazwóńśo slědk.
Mócnosć we wjelerakosći
Pótajmstwo, aby wugódanjeju, kšadnjenjeju abo slědkstajenjeju gronidła zajźowało, jo wjele pśigódnosći. Gaž napadowarje wopytuju gronidła wugódaś, cynje zwětšego dwě wěcy: 1) Wužywaju „słowniki“ – lisćiny cestych gronidłow, kótarež luźe kuždy cas wužywaju a 2) wugódaju je pśez pśipad. Cym dlejše a pśipadnjejše wašo gronidło jo śim mjenjej wěrjepódobnje jo, až jadna z toś teju gódańskeju technikowu jo namakajo.
Gaž napadowaŕ datowu banku gronidłow za sedło kšadnjo, kótarež wužywaśo (na pśikład LinkedIn abo Yahoo), njamóžośo nic cyniś, snaźkuli změnjaśo swójo gronidko za to sedło. To jo špatne, ale škóda móžo wjele wětša byś, jolic sćo wužył to gronidko teke za druge websedła – pón ma napadowaŕ teke pśistup k wašym kontam tych sedłow. Aby škódu zagranicował, wužywajśo pśecej rozdźělne gronidła za rozdźělne websedła.
Wužywajśo Mozilla Monitor, aby e-mailowe adrese we wócyma wobchował, kótarež su z wašymi kontami zwězane. Jolic se waša e-mailowa adresa w znatej pśedewześowej datowej źěrje zjawijo, dostanjośo warnowanje a kšace, kótarež wy měł pśewjasć, aby pótrjefjone konto šćitał.
Wěstotne pšašanja: Źowcyne mě mójeje mamy jo „Ff926AKa9j6Q“
Slědkoju wam nejwěcej websedłow zmóžnja, wašo gronidło wótnowiś, jolic sćo jo zabył. Zwětšego systemy pominaju, až na někotare „wěstotne pšašanja“ wótegronjaśo, nježli až móžośo swójo gronidło slědk stajiś. Wótegrona na toś te pšašanja muse rowno tak pótajmne ako wašo gronidło byś. Howac móžo napadowaŕ wótegrona wugódaś a gronidło na něco stajiś, kótarež wón znajo.
Pśigódnosć móžo problem byś, dokulaž wěstotne pšašanja, kótarež sedła cesto wužywaju, su teke wěcy, kótarež luźe wó was wěźe, na pśikład waše rodne městno, waše narodny źeń abo mjenja wašych swójźbnych, abo kótarež daju se ze žrědłow ako socialne seśi gromaźiś. Dobra powěsć jo, až websedło se wó to njestara, lěc wótegrono jo wopšawdne abo nic – móžośo łdgaś! Ale łdgajśo produktiwnje: Pódajśo wótegrona na wěstotne pšašanja, kótarež su dłujke a pśipadne, ako waše gronidła.
Wobstarajśo se pomoc wót zastojnika gronidłow
To wšykno kradu zatšašajuce klincy. Cłowjeski rozym njamóžo derje z dłujkimi slědami pismikow wobchadaś, śim mjenjej se na nje dopomnjeś. How zastojnik gronidłow do graśa pśiźo. Zastojnik gronidłow jo direktnje do wobglědowaka zaintegrěrowany a Firefox buźo se was pšašaś, lěc cośo jadnorazowe, kompleksne gronidko generěrowaś a pón swóje pśizjawjeńske informacije wěsće składowaś, ku kótarymž maśo kuždy cas pśistup w about:logins.
Gaž sćo pśizjawił pla Firefox ze swójim kontom Konto Mozilla, móžośo mjazy wšymi swójimi rědami synchronizěrowaś a maśo pśistup k swójim gronidłam z mobilnego wobglědowaka Firefox. Zgóńśo wěcej wó tom, kak móžośo zatwarjony zastojnik gronidłow w połnej měrje wužywaś.
Dwójofaktorowa awtentifikacija (2FA)
2FA jo wjelicna móžnosć, wašu wěstotu pówušyś. Gaž nowe konto konfigurěrujośo, bituju wam někotare sedła móžnosć, pśizjawjeńskemu procesoju „drugi faktor“ pśidaś. Cesto to groni, až swój telefonowy numer ze swójim kontom zwězujośo. Za tym až sćo zapódał swójo gronidło, napominaju was, wěsty kod zapódaś, kótaryž se direktnje na was scélo. Na toś ten nałog njamóžo hacker, kótaryž jo wopytał wašo gronidło dóstaś, se do wašogo konta zadobyś, dokulaž waš telefon njama.
Wašo konto Konto Mozilla, na pśikład, dajo se z 2FA šćitaś, wó comž móžośo how wěcej zgóniś.
2FA wjele lěpšu wěstotu ako gronidło same bitujo, ale nic kužde websedło ju pódpěra. Móžośo na https://twofactorauth.org lisćinu websedłow namakaś, kótarež 2FA pódpěraju, a teke lisćinu sedłow, kótarež 2FA njepódpěraju a móžnosći, kak móžośo je napominaś, pódpěru pśidaś.
Mócny, wjeleraki a multifaktorielny
Lěc comy abo nic,o buźomy gronidła wužywaś, aby my waše konta online w blišem casu šćitali. Wužywajśo gronidła, kótarež su mócne a rozdźělne za kužde sedło, a wužywajśo zastojnik gronidłow, aby se je wěsće markował. Nastajśo dłujke, pśipadne wótegrona za wěstotne pšašanja (samo gdy njeby napšawdnosći wótpowědowali). A wužywajśo dwójofaktorowu awtentifikaciju na kuždej sedle, kótarež ju pódpěra.
W źinsajšnem interneśe, źož se towzynty gronidkow kuždy źeń kšadnu a konta se na kšajźnem marku wikuju, se proca wupłaśijo, wašo žywjenje online šćitaś. Gaž produkty Firefox wužywaśo, se wam źěl proce wótewzejo, dokulaž wšykne naše produkty su wustajone, našo zlubjenje priwatnosći doźaržaś. A Firefox se pśecej wót misije Mozilla wjeźo, za wše wužytneje organizacije, kótaraž nas njeso, aby lěpšy internet napórała.