Ára ha ára hetave mba’e ha tuichavéva ñande rekovépe ñamo’ã ñe’ẽñemi mba’etekuéra ñanduti peguápe — jehaipy mborayhugua, ñepohano rehegua, viru ñongatuha ha hetave. Umi ñanduti renda oiporu tembiapo ñepyrũ rape emo’ã hag̃ua mba’e ehayhuvéva. Hetajey, mavave ndoikéi aja ne mba’etépe, ndaikatumo’ãi omoñe’ẽ ne ñandutiveve térã oguenohẽvo viru ne mba’etégui. Ñande rekove oguata ñanduti rupive, ¿mba’éicha ñamo’ãkuaa ñande rerachaukaha?
tl;dr:
- Oiporu ñe’ẽñemi jereguáva ha iñambuéva peteĩteĩva tendápe g̃uarã
- Ema’ẽag̃ui kundahára tekorosãre ñesẽre ha aníke ejeroviaiterei
- Ejapo ne porandu ñembohovái tekorosãgua oikoporãva ne ñe’ẽñemícha
- Eiporu ñe’ẽñemi ñangarekohára hasy’ỹ hag̃ua imoheñói ha ñe’ẽñemi ñemomandu’a
- Eiporu “ñemoneĩ mokõi reheguáva” ikatúma guive
Pe ñe’ẽñemi jeiko asy
Hetave mba’ete ko ára rupi oñemo’ã ñe’ẽñemi rupive. Peteĩ mba’evaiapoha omondáramo ne ñe’ẽñemi, oikekuaa ne mba’etápe ha ojapokuaa oimeraẽva mba’e péva rupive. Upévare, oñeporandúvo ne mba’ete rekorosãre, añetehápe eñamindu’umi ne ñe’ẽñemi mbaretekuére. Ha upéva he’ise eñamindu’uva’erãha opaite hendáicha umi mba’evaiapoha omondakuaaháicha ne mba’ete ñe’ẽñemi:
- Ehecha mba’éichapa oiporu tenda ipapapy’ỹva
- Ijurupyasy
- Amonda ne marandurenda orekóva ne ñe’ẽñemi
- Aiporu ñe’ẽñemi guerujeyrã oĩporãjey hag̃ua
- Rombotavy eme’ẽ hag̃ua
Ereko hag̃ua ne mba’ete tekorosãme, emboyke heta ombyaikuaáva ikatuháicha. Peteĩteĩva mba’evai oreko mba’éichapa emboykekuaa.
Eheka pe mbotyha ne kundahárape
Ndahasýi emboykévo mba’evaiapoha omondakuaáva ne ñe’ẽñemi eikévo peteĩ ñanduti renda ipapapy’ỹvape: Eñamindu’uvéke ehai mboyve ne ñe’ẽñemi nderehecháiramo mbotyha ra’ãnga’i pe URL rendápe, koichagua:
Pe mbotyha he’ise pe ñanduti renda eiporúva oñembopapapyhague, upévare oĩramo jepe oma’ẽva ne ñeikundaha rehe pyhápe (ambue tapicha oimeraẽva hendápe WiFi rupive), ndohechamo’ãi ne ñe’ẽñemi. Firefox ohechaukáta ndéve emondopotaitépe ne ñe’ẽñemi peteĩ ñanduti renda ipapa’ỹvape.
Ne kundahára ne pytyvõta avei eñemorandu hag̃ua tendakuéra jeroviaha rehegua, ne pytyvõkuaa hag̃ua phishing rembiapova’ígui. Péicharamo, eikese vove ñanduti renda ha’ekuaáva phishing, Firefox (ha oimeraẽva kundahára) ohechaukáta kyhyjerã mba’erechaha tuichavévape — ema’ẽ ha eñamindu’u mokõi jey eiporu hag̃ua pe tenda
Tuichaháicha, eñemo’ã hag̃ua phishing rovake ha’e ani ejerovia og̃uahẽvare, taha’e ñanduti veve, ñe’ẽmondo moñe’ẽrãva térã pumbyrýpe. Eikerangue tendápe ñe’ẽmondo og̃uahẽvagui, eike tendápe ejere’ỹre. Techapyrã, pe ñanduti veve he’írõ eikotevẽha eguerujey ne ñe’ẽñemi PayPal guive, ani eikutu pe juajuha. Ehai paypal.com peichaite. Pe banco guive nerenóiramo, ehenóijey upe rire.
Mbarete oĩ tekoetápe
Emboykekuaa hag̃ua mba’éichapa oikuaáta, ñemonda térã omoambuéta ne ñe’ẽñemi ha ndojehechái. Umi mba’evaiapoha oikuaase ne ñe’ẽñemi, hetavejey ojapo mokõi mba’e: 1) Oiporu “ñe’ẽryru” — ñe’ẽñemi rysýi tapichakuéra oiporuvéva opa ára, ha 2) oha’ã tapia jere rehegua. Ipukuvéramo ha ijereguavéramo ne ñe’ẽñemi, hasyvéta ojuhu hag̃ua oimeraẽva ko’ã aporeko reiporúva.
Peteĩ tekoveñaña omondárõ ne ñe’ẽñemi mba’ekuaarã oĩha tenda eiporúva (ha’éva LinkedIn térã Yahoo), nderejapokuaamo’ãi mba’eve emoambue’ỹre ñe’ẽñemi pe tendápe g̃uarã. Péva ivai, hákatu pe ñembyai ikatu ivaive reiporujeýrrõ ñe’ẽñemi ambue ñanduti rendápe; upéicharamo pe tekoveñaña avei oikekuaa ne mba’etépe umi tenda rupive. Emomichĩve hag̃ua ñembyai, oiporu tapiaite ambuéva ñe’ẽñemi peteĩteĩva ñanduti rendápe.
Oiporu Mozilla Monitor oma’ẽ ñanduti veve kundaharape ojuajúva ne mba’etére. Ne ñanduti veve kundaharape ojekuaárõ mba’ekuaarã mboguaha atyguasu herakuãva, eñeñatõita ha oje’éta mba’épa ejapóta emo’ã hag̃ua ne mba’ete iñapañuãiva.
Porandu tekorosãrã: Che sy rerajoapy omenda mboyvegua ha’e “Ff926AKa9j6Q”
Ipahápe, heta ñanduti renda omoneĩ eguerujeývo ne ñe’ẽñemi nde resaráiramo. Tuichaháicha, ko’ã apopyvusu ne mbohovaika “porandu tekorosãgua” eguerujey mboyve ne ñe’ẽñemi. Umi mbohovái ko’ã porandu rehegua hekoñemiva’erã ne ñe’ẽñemícha. Péicha ndoikóiramo, peteĩ tekoveñaña ikatu oikuaa ne mbohovái ha omoambue pe ñe’ẽñemi ha’e oipotaháicha.
Pe jereguáva iñapañuãikuaa, porandu tekorasãgua oiporúva tenda ha’eha mba’e tapichakuéra ikatukúva oikuaa nde rehegua, oikehápe tenda ne reñoihague, nde arareñói térã umi ne pehenguekuéra réra, térã ikatúva ojeikuaa ava ñandutieta reñoiha rupive. Pe marandu iporãva ha’e ñanduti renda ndoikuaaséi pe mbohováipa ha’e japu térã añetegua — ¡ikatu ijapu! Hákatu ijapu iporã hag̃uáicha: Embohovái porandu tekorosãgua ipuku ha jereguáva, ne ñe’ẽñemichagua.
Erekóta pytyvõ ñe’ẽñemi ñangarehágui
Tapicha akãreñói ndaikatupyrypái omoheñói hag̃ua tai rysýi jereguáva, ha hasyvéntema imandu’apa hag̃ua. Ha upépe oike pe ñe’ẽñemi ñangarekohára. Oike pya’e pe kundahárape, Firefox oporandúta emoheñoisépa peteĩ ñe’ẽñemi ha’eño ha hasýva ijekuaa, uperire oñongatu tekorosãme ne marandu tembiapo ñepyrũ rehegua, ikatuhápe eike ejapose vove about:logins rupive.
Eike vove Firefox-pe ne mba’ete Mozilla mba’ete pegua rupive, embojuehekuaa opaite ne mba’e’okápe ha eikekuaa ne ñe’ẽñemíme pumbyry kundahára guive Firefox. Eñemomarunduve mba’éichapa eñangarekóta ne ñe’ẽñemi ojuajúva rehe.
Ñemboaje mokõi mba’ére (2FA)
2FA ha’e peteĩ tembiporu ne rekorosãverã. Embohekóvo peteĩ mba’ete pyahu, oĩ tenda ome’ẽkuaáva ndéve embojuajukuaa hag̃ua “mokõiha mba’e” pe nde jeiképe. Py’ỹinte, kóva omoingese ne pumbyry papapy mba’etére, upévare emoinge rire ne ñe’ẽñemi, ojejeruréta ndéve ehai hag̃ua peteĩ tekorosãrã ayvu og̃uhẽtava ndéve ñe’ẽmondo rupive. Kóicha oikóramo, peteĩ mba’evaiapoha oikuaa sapy’áramo ne ñe’ẽñemi, ndoikekuaamo’ãi ne mba’etépe ndoguerekóire ne pumbyry.
Nde Mozilla mba’ete, techapyrãramo, omo’ãkuaa 2FA ndive, ikatukuaa eñemomaranduve ko’ápe.
2FA ome’ẽve tekorosã umi ñe’ẽñemi añógui, hákatu ndaha’éi opavave ñanduti renda omoneĩva. Ejuhukuaa peteĩ ñanduti renda rysýi omoneĩva 2FA https://twofactorauth.org-pe, péicha avei tenda rysýi omoneĩ’ỹva 2FA ha mba’éichapa ejerurekuaa ñepytyvõ.
Imbarete, hekoeta ha multifactorial
Iporã térã ivai hag̃ua, roiporúta ñe’ẽñemi romo’ã hag̃ua ore mba’ete ñandutípe heta ára pukukue. Eiporu ñe’ẽñemi hekorosãva ha ambue peteĩteĩ tendápe, ha oiporu ñe’ẽñemi ñangarekoha ne pytyvõ hag̃ua nemandu’ávo tekorosãme. Omboaje mbohovái ipuku ha jeregua umi porandu tekorosãguápe g̃uarã (taha’éjepera’e añetegua). Ha oiporu pe ñemoañete mokõiháicha oimeraẽva tenda omoneĩvape.
Pe ñanduti ko’ag̃agua, oñemondahápe hetaiterei ñe’ẽñemi opaite ára ha umi mba’ete oñehepyme’ẽ tendavaípe, eñeha’ãkena eñemohekorosã eike hag̃ua ñandutípe. Eiporu vove Firefox mba’éva, nombohasýi ko tembiapo, opavave ore rojapopyréva oñemoheñói oku’e hag̃ua ore tekorosã ñemiguáva he’iháicha. Ha Firefox opavave ára oguata he’icháicha pe Mozilla rembipota, ko atyguasu viru’ỹguáva ore ykekóva, rojapo hag̃ua peteĩ Ñanduti iporãvéva.