Ñanduti kundahára rembiasakue

Arapy rembiasakuépe heta ñorairõ guasu pokaturã, tekoveñaña oipotáva arapy tuichakue ha tapicha rekoporã oñemomba’e’ỹva. Ñanduti kundahára rembiasakue naiñambuéi pévagui. Mbo’ehaovusugua omoheñoiva’ekue software apo omoñepyrũ marandu ñemyasãi ha oñepyrũ ñorairõ mávapa omotenondéta kundahára ha ñanduti poruhára apytépe.

Ñanduti mboyveguare

1950-pe, umi mohendaha omyanyhẽva’ekue peteĩ koty ha ivyrove umi jepapaha ag̃aguágui. Hákatu pyaeterei oñakãrapu’ã ha péicha 1960-pe oñemoheñóima tembiaporape ikatupyrýva. Tekuái ha mbo’ehaovusu arapy tuichakue jave oñamindu’u iporãvetaha pe mohendaha oñe’ẽramo, oipytyvõtava mba’ekuaa pyahu iñapysẽtava.

ARPANET ha’e apopyrã ñandutigua peteĩha oikoitéva ha 1969 jave oñemondo pe ñe’ẽmondo peteĩha Universidad de California, Los Ángeles (UCLA) rembiporupyahu rekohatee guive Instituto de Investigación de Stanford (SRI)-pe, avei California-gua.

Péva omoñepyrũ ñorairõ tembiporupyahu pyhápe. Oñemoheñói pyha pyahu ombojuajúva mbo’ehaovusu ha aty ohaperekáva arapy tuichakue jave. Hákatu 20 ary pukukue, Ñanduti ndaha’éi kuri opavavépe g̃uarã. Kóva ikatu kuri oiporu taperekaha mbo’ehaovu ha tekuaiguánte, temimbo’e ha tendaguasu tetã mba’e’ỹva. Oĩkuri heta tembiaporape ikatuhápe ou ha oho marandu pumbyry rupive, hákatu opavavete hasyeterei ijeporu. Pe Ñanduti ha’etéva ijurujáva ha ñanduti kundahára noñomoheñói kuri ary 1990 mboyve.

Ñanduti oĩ rire

Pe arandupavẽhára tembiporupyahugua Tim Berners-Lee (Gran Bretaña) omoheñói ñanduti mohendahavusu ha ñanduti kundahára 1990 jave, avei omba’apókuri CERN-pe, Organización Europea para la Investigación Nuclear, Suiza-gua. Ombohéra Ñanduti ovetã pyahu "WorldWideWeb". Ha’ékuri mba’erechaha hasy’ỹva ijeporu oñemoheñóiva mohendaha NeXT peg̃uarã. Péicha oñepyrũ, moñe’ẽrã kuati ojuajúva pyha tetã mba’e’ỹvandi — ñanduti jaikuaaháicha ko’ág̃a.

Peteĩ ary rire, Berners-Lee ojerure Nicola Pellow-pe, oñembokatupyrýva matemática CERN-pe, ohaíva Line Mode Browser, apopyrã mohendaha peguakuéra.

1993 jave, ñanduti ipotyjera. Mbo’ehaovusu, tetãrekuái ha mba’apoha’aty ohecha pa’ũguasu Ñanduti ijurujávape. Arapy tuichakue oikotevẽ tembiporupyahu apopyre oike hag̃ua. Upe arýpe, Mosaic-pe oñemoheñói Centro Nacional de Aplicaciones de Supercomputación (NCSA) Universidad de Illinois Urbana-Champaign-pe arandupavẽhára tembiporupyahugua Marc Andreessen rupive. Ha’e ñanduti kundahára ñepyrũgua ha Mozilla Firefox osẽ uperire.

NCSA Mosaic oku’e mohendahápe Windows, ndahasýi ijeporu ha ome’ẽ oimeraẽva avápe PC rupi oikévo ñanduti kuatiarogue ñepyrũgua, chat koty ha ta’ãnga rendaguasúpe. Ary pyahu (1994), Andreessen omoheñói Netscape ha omyasãi Netscape Navigator poruhárape g̃uarã. Ojehayhueterei ha kundahára peteĩha opavavépe g̃uarã. Avei ha’e jeku’e peteĩha ñorairõ guasu oñepyrũva ñanduti poruharakuérape g̃uarã.

Kundaharakuéra ñeñorairõ

1995 jave, Netscape Navigator ndaha’éi kuri ha’eñóva ñeikundahakuaaha. Pe software apoha Microsoft oreko ñemonei Mosaic ayvúgui ha ojapo ñanduti rovetã teéva, Internet Explorer. Ñemyasãi omoñepyrũ ñorairõ. Netscape ha Microsoft omba’apo kane’õ’ỹre omoheñóivo tembiaporape pyahu, peteĩteĩva oñeha’ã itenondévo ambuére apopyre iporã ha ipya’éva reheve.

Netscape omoheñói ha omyasãi JavaScript, ome’ẽva ñanduti kuatiaroguépe pa’ũ guasu oguereko’ỹva kuri. (Avei omoheñói blink> teramoĩ.) Microsoft ombeti Cascading Style Sheets (CSS) reheve, oikóva chugui mba’e iporãmbajepéva oñemoheñói hag̃ua ñanduti kuatiarogue.

Pe ary 1997 jave ha’ete ku osẽnungava’ekue ñande pógui, Microsoft omoheñóivo Internet Explorer 4.0. Ko aty ojapo peteĩ tai tuichaitereíva “e” ha omoĩ Netscape róga kapi’ipépe. Netscape aty oity pya’eterei tai “e” tuichávape ha omoĩ hi’ári hymbaitevoi, pe dinosaurio Mozilla.

Upéicharamo Microsoft oñepyrũ omyasãi Internet Explorer ijapopyvusu Windows ndive. 4 arýpe, orekómo 75% poruhárape ha 1999 jave ohupytýma 99%. Ko mba’apohaguasu apañuãi juicio antimonopolio mba’éicha omyasãi rehe, ha Netscape ombojuruja teñoiha ayvu ha omoheñói tendaguasu viru’ỹgua Mozilla, ha kóva omoheñói ha omyasãi Firefox ary 2002 jave. Ohechakuaa rire kundahára ojapyhypáva naiporãiha poruharakuérape g̃uarã ha ñanduti ijurujáva, Firefox omoheñói ome’ẽ hag̃ua poruhárape ñanduti jeporavokuáva. 2010 jave, Mozilla Firefox ha ambue omomichĩ Internet Explorer jeporu 50%.

Opakuévo arykuéra 90 pegua ha oñepyrũvo 2000 heñói ambuéva, oĩhápe Opera, Safari, ha Google Chrome. Microsoft Edge omyengovia Internet Explorer-pe oguenohẽvo Windows 10 ary 2015 jave.

Aikundaha ñandutípe ko árape

Ko ára rupi, ndahetái hendáicha ereko eike hag̃uáicha ñandutípe. Firefox, Google Chrome, Microsoft Edge, Safari ha Opera ha’e umi oñorairõva upevarã. Umi pumbyry mba’e’oka oñemoheñói 10 ary ohasaramóvape eikekuaaha ñandutípe. Ko ára rupi, hetaiterei ñanduti poruhára oiporu pumbyry kundahára ha tembiporu’i oike hag̃ua. Umi tembiapokue pumbyrygua kundahára ojehayhuvéva eiporukuaa mba’e’okápe iOS ha Android. Ko’ã tembiporu’i iporã añete peteĩ mba’eaporã, ome’ẽkuaa nda’aréi jeike ñandutípe.

Tenondeve gotyo, ikatu ñanduti imombyryve oñepyrũ haguégui jehairãnteva ha oiko ichugui mba’e tuichapajepéva. Añetegua ñanduti oĩmavoi opárupi heta arýma (ja’ekuaa pe Lawnmower Man ary 1992 guive ha Nintendo Virtual Boy 1995 jave), hákatu ñanduti ogueraha tenondeve opavavépe. Firefox ojokupytýma WebVR ha A-Frame ndive, omoneĩva umi mboguatahárape omoheñóivo ñanduti renda añeteguáva ipya’e ha hasy’ỹva ijeporu. Heta umi mba’e’oka pumbyryguáva omoneĩ WebVR ha ojeporukuaa tapiaite jehechaháramo mba’yru kuatiaanambusúguigua ndive. Pe pyha añetegua ñanduti rehegua 3D pegua oipota haguéicha pe ciencia ficción apohare Neal Stephenson ejuhukuaa ag̃uieterei. Péicha oikóramo, pe ñanduti kundahára ikatukuaa oñehundiete ha oiko chugui ovetã ehasakuaatahápe ambue arapýpe.

Ndaha’éi katuete oikótava ñanduti renonderãme, Mozilla ha Firefox oĩta upépe poruhárape g̃uarã, orekotahápe tembiporu oikóva oike hag̃ua ñandutípe ha opamba’e ome’ẽkuaáva. Ñanduti ha’e opavavépe g̃uarã ha oñangarekova’erã ijeike rehe. Upévare roikuave’ẽ tembiporu Firefox-pe omo’ã hag̃ua poruhára rekoñemi ha noroikuave’ẽi poruhára mba’ekuaarã maranduñemurã apohápe.

Mba’eita

• https://en.wikipedia.org/wiki/Mosaic_(web_browser)
• https://en.wikipedia.org/wiki/History_of_the_web_browser
• https://en.wikipedia.org/wiki/History_of_the_Internet
• https://en.wikipedia.org/wiki/Browser_wars
• https://home.cern/topics/birth-web
• https://www.zdnet.com/article/before-the-web-the-internet-in-1991/