Tge èn infurmaziuns falladas? Tge è dischinfurmaziun?
Probablamain has ti gia udì las expressiuns «infurmaziuns falladas» u «dischinfurmaziun» e ta dumondas sche e co ins distingua lur muntada. Igl è l'intenziun che fa la differenza: Infurmaziuns falladas èn tut quellas che na constattan betg e pon engianar la glieud. Igl è cumprovabel ch'ellas èn faussas u engianaivlas, ma ellas n'èn betg vegnidas creadas u derasadas cun l'intent dad engianar persunas. La dischinfurmaziun percunter vegn stgaffida e derasada aposta per infurmar a moda nuncorrecta cun ina tscherta intenziun.
La fin finala pon tant infurmaziuns falladas sco era dischinfurmaziun far donn. I n'è betg mo uschia che persunas crain rauba che na constat betg, infurmaziuns falladas chaschunan era gronds custs a l'economia globala e pon periclitar la democrazia e cumprometter l'effizienza da l'administraziun publica. Ultra da quai èsi difficil da las franar perquai che infurmaziuns falladas sa derasan signifitgantamain pli svelt e han in effect pli profund e pli vast che infurmaziuns correctas.
Nua chatt'ins infurmaziun nuncorrecta?
Ti pos chattar infurmaziuns falladas e dischinfurmaziun quasi dapertut, dentant sa derasan ellas pli svelt en l'internet e han là era in effect pli grond. Algoritmus e fastizaders han stgaffì novas pussaivladads per cuntanscher cun infurmaziuns falladas e dischinfurmaziun in public pli vast via websites, blogs, forums e raits socialas.
Probablamain has ti udì da fastizaders en emprima lingia en connex cun reclamas. Ma els èn er utensils effectivs sch'i sa tracta da derasar infurmaziun nuncorrecta. Ma pertge? Sche ti navigheschas en l'internet u en ils contos da social media, vegnan fastizads tes cumportament, tes interess u schizunt tes contacts e dapli – e quai da differentas partidas e sur differentas websites ora. L'intent è da crear in profil extremamain detaglià da tai per al vender ad auters senza tes savair u tes consentiment. Tals profils vegnan duvrads per reclamas persunalisadas, ma era per ta confruntar cun da tuttas sorts infurmaziuns adattadas a tes profil.
Sche ti retschaivas recumandaziuns da cuntegns dad ina website u dad ina rait sociala, capita quai savens cun agid dad algoritmus che utiliseschan las infurmaziuns da tes profil. Malgrà ch'ils algoritmus daventan adina pli intelligents n'examineschan els deplorablamain betg sch'il cuntegn è correct. Surtut en connex cun social media è quai problematic: Questas raits porschan a lur utilisadras ed utilisaders mintga di quantitads incrediblas dad infurmaziun ed han access a massas quasi infinitas da posts, artitgels da novitads, reclamas e cuntegns sponsurisads. Entant che posts ed artitgels derasan infurmaziuns falladas magari plitost per sbagl, pon cuntegns sponsurisads e reclamas vegnir malduvrads per ta confruntar sapientivamain cun dischinfurmaziun per ta manipular. Perquai èsi essenzial che ti possias identifitgar infurmaziuns falladas.
Co identifitgar infurmaziuns falladas en la rait e franar lur derasaziun
-
Dà in'egliada a l'adressa (URL) e/u a la funtauna.
È ella fidabla? Sche ti n'es betg segir, emprova dad eruir dapli davart la funtauna e sia reputaziun en l'internet.
-
È il titel sensaziunalissem?
Consultescha websites e publicaziuns da las qualas ti ta fidas per cumparegliar co che quellas tractan il medem tema. Cuntegns che han l'intenziun da manipular l'opiniun dovran savens superlativs ed exageraziuns per las qualas ins na chatta nagina cumprova en rapports schurnalistics retschertgads bain.
-
È il cuntegn actual?
Infurmaziuns che n'èn betg à jour n'han betg per forza l'intenziun da dischinfurmar. Ma il cuntegn n'è eventualmain betg pli correct.
-
Ha l'autur gia publitgà auters artitgels u posts, en il cas ideal era en publicaziuns fidablas?
Sche ti chattas il num da l'autur mo sin paginas dubiusas, na duessas ti betg dar memia gronda paisa a ses commentaris.
-
Correspundan ils maletgs e las legendas?
Maletgs pon avair in grond effect en la derasaziun da dischinfurmaziun persunalisada. Tut tenor la legenda po il messadi dad in maletg midar en il cuntrari. Sche ti has dubis, fa ina retschertga da maletg inversa per chattar il maletg sin autras websites ed eruir co quel vegn descrit là.
Co Firefox ta gida dad evitar infurmaziuns falladas
Firefox tegna sut controlla ils fastizaders:
Sco menziunà survart giogan fastizaders ina gronda rolla en la derasaziun dad infurmaziuns falladas. L'utilisaziun da Firefox cun la protecziun avanzada cunter fastizaders gida cun bloccar automaticamain fastizaders da terzas partidas (da bleras fatschentas da reclama e dad autras instanzas) durant che ti navigheschas en il web. Uschia obtegnas ti puspè la controlla da tias datas en l'internet.
Firefox ta gida da tegnair net tes feeds en las medias socialas:
Las medias socialas san bler da tai. Ultra da quai pon ellas ta suandar schizunt ordaifer lur plattafurmas cun agid da lur buttuns per cundivider e dar in like, malgrà la protecziun cunter fastizaders – perfin sche ti n'has gnanc in conto. Il Facebook Container per Firefox procura che Facebook ed Instagram na vegnan betg pli da ta suandar a moda uschè simpla. Uschia èsi era main probabel che ti fruntas sin infurmaziuns falladas via reclamas e cuntegns sponsurisads.
-
Pertge sa fidar da Firefox?
Perquai che nus dain la prioritad a las persunas. Nus vegnin sustegnids dad in'organisaziun senza finamira da profit. Nus avain gia da bell'entschatta vulì proteger l'internet e tuts che l'utiliseschan.
-
Tia sfera privata en mintga product
Ils products da Firefox èn auters – perquai ch'els èn concepids en emprima lingia per proteger tia sfera privata.